VÀNG LÁ, CHÁY LÁ TRÊN LÚA: NGUYÊN NHÂN VÀ CÁCH KHẮC PHỤC

Hiện tượng cháy lá, vàng lá trên lúa ngày càng phổ biến do thời tiết thất thường và biến đổi khí hậu. Các giống lúa năng suất cao như OM18, ST25 dễ bị nhiễm bệnh do nấm và vi khuẩn. Đặc biệt, trong giai đoạn làm đòng, trổ, ngậm sữa, cây rất dễ suy yếu nếu gặp điều kiện bất lợi. Việc hiểu rõ nguyên nhân và triệu chứng giúp bà con xử lý kịp thời. Bài viết dưới đây giúp cung cấp giải pháp kỹ thuật khoa học để quản lý bệnh hiệu quả.

PHÂN BIỆT VÀNG LÁ, CHÁY LÁ DO SINH LÝ VÀ BỆNH HẠI TRÊN LÚA

Khi thấy hiện tượng vàng hoặc cháy đỏ lá trên lúa, bà con cần quan sát từ xa toàn ruộng, sau đó kiểm tra chi tiết từng lá để phân biệt rõ nguyên nhân, tránh xử lý sai khiến cây suy kiệt nặng thêm.

BỆNH VÀNG LÁ, CHÁY LÁ SINH LÝ TRÊN LÚA

Vàng lá, cháy lá sinh lý thường gặp ở cây lúa, không do tác nhân gây bệnh cụ thể mà chủ yếu liên quan đến các yếu tố môi trường, dinh dưỡng và kỹ thuật canh tác. Cây lúa thường có hình thái ốm yếu, lá mỏng, thân mảnh. Biểu hiện vàng thường xuất hiện từ lá già, sau đó lan dần lên các lá phía trên. Một số nguyên nhân chính gồm:

• Thiếu dinh dưỡng:
  • Thiếu đạm: lá vàng nhạt toàn bộ.
  • Thiếu kali: mép lá bị vàng và khô.
• Điều kiện thời tiết bất lợi:
  • Trời lạnh: thường gây cháy chóp lá non.
  • Nắng nóng kéo dài: gây vàng phần ngọn, kèm theo hiện tượng héo nhẹ toàn ruộng.
• Kỹ thuật canh tác chưa phù hợp:
  • Bón phân không cân đối, bón muộn hoặc quá sớm.
  • Quản lý nước không hợp lý (quá khô hoặc ngập úng kéo dài).
  • Đất bị chai cứng, pH không phù hợp gây cản trở hấp thu dinh dưỡng.

Các biểu hiện này không có vết bệnh rõ ràng như bệnh hại do vi sinh vật mà chủ yếu là do rối loạn sinh lý làm ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp chất và trao đổi chất trong cây.

Hình 1. Phân biệt vàng lá, đỏ lá sinh lý (bên trái) - Cháy lá do nấm đạo ôn (ở giữa) - Cháy bìa lá do vi khuẩn (bên phải) 

BỆNH VÀNG LÁ DO MỘT SỐ TÁC NHÂN BỆNH HẠI

Cháy lá do nấm đạo ôn (Magnaporthe oryzae hoặc Pyricularia oryzae). Triệu chứng điển hình là các vết chấm kim ban đầu ở tầng lá giữa, sau đó lan rộng thành vết hình mắt én (hình thoi, tâm giữa màu xám, viền nâu). Nấm phát triển dọc theo gân lá nên lan rất nhanh, có thể làm cháy toàn bộ lá nếu không kiểm soát sớm. Đặc điểm là vết bệnh nằm rải rác, không đối xứng, phân biệt rõ với bệnh do vi khuẩn.

Cháy bìa lá do vi khuẩn (Xanthomonas oryzae pv. oryzae) thường khởi phát ở mép lá non hoặc lá giữa, sau đó lan dần vào trong theo dọc gân lá, viền lá chuyển màu vàng sáng, trong khi gân giữa vẫn còn xanh, tạo cảm giác “loang lổ” không đều màu. Bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến phần thịt lá, phần bị nặng ngoài mép thường khô trước, tạo thành vệt rõ ràng từ mép lá chạy vào. Thân cây vẫn bình thường, chỉ lá bị tổn thương.

Việc phân biệt đúng nguyên nhân sẽ giúp bà con chọn biện pháp xử lý phù hợp, tránh lạm dụng thuốc hoặc bón phân sai cách, góp phần giữ ruộng lúa khỏe mạnh và đạt năng suất cao.

NGUYÊN NHÂN KHIẾN BỆNH CHÁY LÁ VÀ ĐẠO ÔN BÙNG PHÁT TRÊN CÂY LÚA

Hiện nay, tình trạng lúa bị cháy lá và nhiễm đạo ôn đang xảy ra phổ biến, đặc biệt trên các giống lúa năng suất cao như OM18 và ST25. Đây là hai giống được bà con ưa chuộng nhờ cho chất lượng gạo tốt nhưng lại có điểm yếu là rất mẫn cảm với các loại bệnh do nấm và vi khuẩn gây ra.

Bệnh cháy lá do nấm đạo ôn (Magnaporthe oryzae) thường phát triển mạnh trên các giống lúa dễ nhiễm như OM18, nhất là khi bà con bón phân đạm quá mức, khiến cây sinh trưởng quá xanh tốt. Cây lúa khi đó có bộ lá to, mềm, tạo điều kiện cho nấm dễ xâm nhập. Mặt khác, vào thời điểm mưa kéo dài, độ ẩm cao, lá lúa luôn trong tình trạng ẩm ướt, đây chính là điều kiện lý tưởng để bào tử nấm đạo ôn phát tán nhanh chóng. Nếu không được kiểm soát kịp thời, bệnh có thể lan rộng chỉ trong vài ngày, làm cháy khô toàn bộ lá, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình quang hợp và năng suất cuối vụ.

Hình 2. Nguyên nhân khiến bệnh cháy lá và đạo ôn bùng phát

Bên cạnh đó, cháy bìa lá do vi khuẩn (Xanthomonas oryzae pv. oryzae) gây ra cũng đang xuất hiện với mật độ ngày càng cao, đặc biệt trên giống ST25. Giống này có đặc điểm mô lá mỏng, mềm, biểu bì yếu, nên dễ tổn thương dưới tác động của mưa lớn, gió mạnh hoặc gió lùa liên tục. Khi khí hậu có sự thay đổi đột ngột giữa ngày và đêm, kết hợp với mưa nắng xen kẽ, cây lúa dễ rơi vào tình trạng stress sinh lý, làm giảm sức đề kháng. Lúc này, vi khuẩn có thể xâm nhập qua các vết thương hở hoặc qua lỗ khí khổng trên lá, gây nên các vết cháy từ mép lá vào trong, lan dọc theo gân lá và khiến phần lá bị vàng khô từng mảng.

Tóm lại, sự bùng phát của bệnh cháy lá và đạo ôn trên cây lúa xuất phát từ sự kết hợp của ba yếu tố chính: đặc tính giống dễ nhiễm, điều kiện thời tiết bất lợi kéo dài và quy trình chăm sóc – bón phân chưa hợp lý. Để phòng bệnh hiệu quả, bà con cần theo dõi kỹ diễn biến thời tiết, lựa chọn giống phù hợp, quản lý dinh dưỡng cân đối và chủ động các biện pháp phòng ngừa ngay từ đầu vụ.

VÌ SAO LÚA GIAI ĐOẠN LÀM ĐÒNG DỄ BỊ VÀNG LÁ, CHÁY LÁ?

Giai đoạn làm đòng là thời điểm cực kỳ nhạy cảm trong chu kỳ sinh trưởng của cây lúa. Đây là lúc cây tập trung chuyển từ phát triển sinh dưỡng sang sinh sản, đồng nghĩa với nhu cầu dinh dưỡng tăng vọt, đặc biệt là đạm, kali, lân và vi lượng. Nếu cây không hấp thu đủ hoặc bị stress bởi các yếu tố môi trường, sẽ rất dễ phát sinh vàng lá, đỏ lá, cháy mép lá

Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm: ngộ độc phèn, ngộ độc hữu cơ, khiến bộ rễ yếu, thối hoặc kém phát triển; từ đó làm cây không hút được dinh dưỡng, gây vàng đỏ lá. Ngoài ra, mật số rầy cao (như rầy nâu, rầy phấn) có thể gây vàng lá trực tiếp hoặc lây truyền virus từ các lứa rầy đầu, khiến cây lùn, lá xoắn. Bệnh đạo ôn, cháy bìa lá cũng có thể tấn công nếu điều kiện ẩm độ cao, mưa nhiều.

Để hạn chế hiện tượng này, bà con cần quản lý nước tốt, không để ruộng trũng lâu ngày, tránh bón thừa đạm và chú ý theo dõi mật số rầy. Việc phát hiện sớm, xác định đúng nguyên nhân sẽ giúp xử lý hiệu quả, giúp cây phát triển khỏe, đòng to, góp phần tăng năng suất cuối vụ.

THỜI ĐIỂM BÙNG PHÁT BỆNH CHÁY LÁ TRÊN CÂY LÚA

Bệnh cháy lá trên lúa bao gồm các nguyên nhân sinh lý lẫn tác nhân gây hại như nấm đạo ôn, vàng lá chín sớm hay vi khuẩn cháy bìa lá. Mặc dù bệnh có thể xuất hiện ở mọi giai đoạn sinh trưởng, nhưng bà con cần đặc biệt lưu ý ở những thời điểm nhạy cảm, nếu gặp điều kiện thời tiết bất lợi. Đây là lúc mà sức đề kháng của cây suy yếu, tạo môi trường thuận lợi cho mầm bệnh bùng phát nhanh chóng và lây lan trên diện rộng.

Bệnh có thể dễ dàng phát triển nếu bón thừa phân đạm, dẫn đến cây sinh trưởng quá mức, thân lá xanh bất thường (còn gọi là hiện tượng “lúa vượt”, “phượt”). Ngoài ra, ruộng bị trầm thủy kéo dài, do mưa lớn nhiều ngày không rút nước kịp, cũng là điều kiện lý tưởng cho bệnh phát sinh.

Giai đoạn làm đòng, trổ và ngậm sữa là thời kỳ đặc biệt quan trọng. Lúc này, cây cần dinh dưỡng và năng lượng lớn để phát triển hạt, dễ bị nấm và vi khuẩn tấn công. Đặc biệt, khi gặp thời tiết âm u, mưa dầm kéo dài hay mưa đêm liên tục, bà con cần chủ động phòng bệnh sớm, nhằm giảm thiểu rủi ro ảnh hưởng đến năng suất.

GIẢI PHÁP XỬ LÝ VÀ PHỤC HỒI CÂY LÚA BỊ VÀNG LÁ, CHÁY LÁ

Hình 3. Giải pháp xử lý và phục hồi cây lúa bị vàng lá, cháy lá

Với hiện tượng vàng lá do sinh lý, nguyên nhân thường xuất phát từ thiếu hụt dinh dưỡng hoặc điều kiện thời tiết bất lợi. Bà con nên kịp thời bổ sung dinh dưỡng, có thể phun qua lá để cây hấp thu nhanh. Nếu do thời tiết lạnh, cần nâng mực nước ruộng giữ ấm rễ, đồng thời bón thêm đạm, lân và các vi lượng như kẽm, magie để kích rễ, giúp cây phục hồi và phát triển trở lại.

Đối với bệnh cháy lá do đạo ôn, cần chú ý điều tiết nước hợp lý: nếu ruộng úng phải rút nước cho ráo, còn khô thì giữ đủ ẩm. Bà con nên dùng thuốc đặc trị nấm đạo ôn, phun 1–2 lần cách nhau 5 ngày, ưu tiên phun vùng chưa nhiễm trước để tránh lây lan. Song song đó, cần thúc rễ và phát triển lá mới bằng các hoạt chất như Hymexazol - kháng nấm hiệu quả và Mepiquat chloride - giúp cây cứng cáp, đứng lá. Đồng thời bổ sung Kali, Silic để củng cố vách tế bào, tăng sức đề kháng – đặc biệt trong điều kiện cây dễ bị mất cân bằng đạm.

Với bệnh cháy bìa lá do vi khuẩn, quy trình xử lý tương tự như trên, tuy nhiên cần lưu ý rút nước ruộng để giảm độ ẩm, hạn chế vi khuẩn phát tán. Phun thuốc đặc trị vi khuẩn đúng kỹ thuật – phun vùng sạch trước, vùng nhiễm bệnh sau để tránh lây lan ngược. Đồng thời kết hợp bổ sung dinh dưỡng và kích rễ để thúc cây phục hồi nhanh, hình thành lá mới khỏe mạnh, đảm bảo khả năng quang hợp và giữ năng suất cho vụ mùa.