Bệnh Đạo Ôn Trên Lúa Hè Thu - Dấu Hiệu Nhận Biết và Cách Phòng Trị

Vụ Hè Thu với điều kiện thời tiết nóng ẩm và mưa nhiều là môi trường thuận lợi để nhiều loại bệnh hại phát sinh, trong đó có bệnh đạo ôn – một trong những bệnh hại nguy hiểm hàng đầu trên lúa. Việc nhận biết sớm và có biện pháp phòng trị hiệu quả sẽ giúp bà con hạn chế tối đa thiệt hại năng suất và chi phí sản xuất. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp kiến thức chi tiết về bệnh đạo ôn trên lúa Hè Thu cũng như cách xử lý hiệu quả nhất.

BỆNH ĐẠO ÔN LÀ GÌ? NHẬN BIẾT VÀ PHÂN LOẠI BỆNH ĐẠO ÔN

Bệnh đạo ôn hay còn gọi là bệnh cháy lá lúa (blast disease) là bệnh do nấm Pyricularia oryzae gây ra, xuất hiện và phát triển mạnh trên cây lúa từ giai đoạn mạ đến làm đòng – trổ bông. Nấm đạo ôn gây hại trên lá, cổ lá, cổ bông, nhánh gié và cả trên cuống hạt. Đây là bệnh có khả năng lây lan nhanh, tấn công mạnh trong điều kiện thời tiết nóng ẩm và nếu không kiểm soát kịp thời sẽ làm mất trắng cả ruộng lúa:

• Đạo ôn lá là dạng xuất hiện đầu tiên và dễ quan sát nhất. Triệu chứng điển hình là vết bệnh có hình bầu dục hai đầu kéo dài ra dọc theo gân lá, màu nâu, tâm trắng xám, giống hình mắt én, ở giữa màu xám tro hoặc trắng nhạt, viền ngoài màu nâu hoặc tím nhạt. Vết bệnh ban đầu rải rác, sau lan nhanh thành từng đám, gây cháy lá, làm cây còi cọc, giảm khả năng quang hợp.

• Đạo ôn cổ bông (hay cổ gié) thường xuất hiện vào giai đoạn lúa trổ, với vết bệnh màu nâu, nâu xám hoặc nâu xanh ở cuống gié. Nếu xuất hiện sớm sau trổ, bông lúa bị lép trắng cả gié (gọi là bông bạc). Nếu muộn hơn, gié có thể lép lửng hoặc gãy rũ sau khi vào gạo (lúa gãy cổ), ảnh hưởng lớn đến năng suất.

• Đạo ôn nhánh gié hay cuống hạt thường xuất hiện vào giai đoạn cong trái me về sau, làm lững hạt, tỷ lệ lép cao. Đối với cuống hạt là nguyên nhân quan trọng hạt bị rụng nhiều sau thu hoạch.

  

Hình 1. Các vị trí nấm đạo ôn gây hại điển hình

GIAI ĐOẠN BỆNH ĐẠO ÔN GÂY HẠI NẶNG NHẤT VÀ ĐIỀU KIỆN THỜI TIẾT HIỆN NAY

Bệnh đạo ôn có thể gây hại trong suốt quá trình sinh trưởng của lúa, nhưng giai đoạn từ đẻ nhánh đến trổ bông là thời điểm bệnh phát triển mạnh nhất. Đặc biệt, từ sau sạ 20 – 25 ngày, đây là thời điểm cây lúa sinh trưởng mạnh và rất mẫn cảm với nấm bệnh, đặc biệt nếu điều kiện ngoại cảnh thuận lợi.

Điều kiện tiên quyết khiến bệnh đạo ôn phát sinh và phát triển từ nhẹ đến nặng chính là thời tiết. Mỗi vụ lúa, thời tiết thay đổi sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ và mức độ phát triển của nấm gây bệnh. Các yếu tố thời tiết điển hình thúc đẩy bệnh bùng phát gồm:

• Nhiệt độ từ 22°C – 28°C: Là dải nhiệt lý tưởng cho nấm Pyricularia oryzae phát triển.

• Ẩm độ cao trên 90%, mưa nhiều, kéo dài: Giúp nấm sinh bào tử nhanh, phát tán rộng.

• Thời tiết âm u, sương mù buổi sáng, ít nắng: Hạn chế bốc hơi nước, ẩm độ tương đối cao, phù hợp cho sự phóng thích bào tử.

• Chênh lệch nhiệt độ ngày – đêm cao: Làm cây bị stress sinh lý, rối loạn quang hợp, sức đề kháng kém, dễ nhiễm bệnh.

• Bón thừa đạm (Ure): Làm lá xanh đậm, to bản, mềm yếu và lá rũ (lúa trùm mền), là môi trường thuận lợi để nấm xâm nhập và phát triển nhanh chóng.

• Trong vụ Hè Thu năm nay, tình trạng nắng gián đoạn – mưa trái mùa – sương nhiều vào sáng sớm, cùng với tập quán sạ dày, bón thừa phân đạm ở một số vùng đã tạo điều kiện lý tưởng để bệnh đạo ôn bùng phát sớm và lan rộng nếu không kiểm soát kịp thời.

NHỮNG GIỐNG LÚA BỊ NHIỄM ĐẠO ÔN NẶNG VÀ KHẢ NĂNG KHÁNG BỆNH HIỆN NAY

Một số giống lúa có năng suất cao nhưng lại mẫn cảm với bệnh đạo ôn, tiêu biểu như: OM18, Đài Thơm 8, IR50404,...Đây đều là những giống phổ biến trong sản xuất nhưng bà con cần theo dõi kỹ lưỡng trong giai đoạn mạ đến trổ để phòng trị kịp thời.

Hiện tại, chưa có giống lúa nào kháng hoàn toàn với bệnh đạo ôn. Tuy nhiên, có những giống có khả năng chống chịu khá tốt, như: ST24, ST25, OM5451,... Bà con nên chọn giống phù hợp với điều kiện sản xuất, đồng thời phối hợp các biện pháp kỹ thuật canh tác và quản lý dịch hại tổng hợp để nâng cao hiệu quả kháng bệnh.

NHỮNG LƯU Ý VÀ CÁCH PHÒNG TRỊ BỆNH ĐẠO ÔN HIỆU QUẢ

Để hạn chế thiệt hại do bệnh đạo ôn gây ra, bà con cần thực hiện đồng bộ các biện pháp quản lý theo nguyên tắc phòng là chính, trị đúng thời điểm. Dưới đây là những lưu ý quan trọng cần áp dụng:

• Chọn giống sạch bệnh: Ưu tiên sử dụng giống xác nhận, có khả năng chống chịu tốt với bệnh đạo ôn. Xử lý hạt giống kỹ trước khi gieo bằng thuốc xử lý nấm để tiêu diệt mầm bệnh từ đầu vụ.

• Gieo sạ hợp lý: Sạ thưa, mật độ vừa phải giúp ruộng thông thoáng, giảm ẩm độ trên lá, hạn chế điều kiện cho nấm phát triển.

• Bón phân cân đối: Tuyệt đối không bón thừa phân đạm. Nên bổ sung kali, vôi Dolomite, Silicat và các trung vi lượng (Zn, Bo, Mg...) giúp lúa cứng cây, tăng sức đề kháng và rễ khỏe hơn.

  

Hình 2. So sánh lúa bị bệnh đạo ôn (trái) và lúa khỏe mạnh (phải)

• Thăm đồng thường xuyên: Bắt đầu từ 15 ngày sau sạ, nhất là sau những đợt mưa, sương mù, hoặc thời tiết âm u kéo dài. Phát hiện sớm giúp xử lý kịp thời trước khi bệnh lây lan diện rộng.

• Phun thuốc đúng lúc – đúng cách: Khi phát hiện vết bệnh đầu tiên trên lá hoặc cổ bông, cần xử lý ngay bằng một số loại thuốc đặc trị như Tricyclazole, Isoprothiolane, Azoxystrobin hoặc kết hợp nhiều hoạt chất để tăng hiệu lực và hạn chế kháng thuốc.

  • Thời điểm phun tốt nhất: Thời tiết chiều mát làm giảm bay hơi thuốc, cây không còn bị “sốc nhiệt”, các khí khổng mở ra nhiều hơn, cây hấp thu tốt hơn.

  • Tuyệt đối không tự ý pha trộn nhiều loại thuốc không rõ nguồn gốc hoặc lạm dụng liều lượng – dễ gây cháy lá hoặc làm nấm kháng thuốc.

QUẢN LÝ NƯỚC & DINH DƯỠNG KHI LÚA NHIỄM ĐẠO ÔN

Cần quản lý nước linh hoạt để hỗ trợ cây lúa phục hồi sau khi nhiễm bệnh đạo ôn. Nếu ruộng quá ẩm, nên rút nước tạm thời để giảm độ ẩm; ngược lại, khi ruộng khô hạn, cần cấp nước vừa đủ để giữ ẩm, tránh để đất khô trắng. Việc điều tiết nước hợp lý giúp cây hấp thu tốt các chất dinh dưỡng, đặc biệt là kali và silic tự nhiên trong đất, đồng thời tăng cường sức khỏe bộ rễ, tạo môi trường thông thoáng giúp cây giải độc và phục hồi nhanh hơn.

Sau khi cây bắt đầu phục hồi, cần tăng cường dinh dưỡng hợp lý để hỗ trợ quá trình hồi sức. Bổ sung phân bón đúng lúc giúp cây phục hồi rễ, ra rễ mới nhanh và khỏe, đồng thời kích thích ra lá mới đồng đều. Nhờ đó, quá trình quang hợp diễn ra liên tục, tạo nền tảng cho việc giữ ổn định năng suất về cuối vụ.

Bệnh đạo ôn trên lúa Hè Thu có thể gây thiệt hại nghiêm trọng nếu không được nhận diện và xử lý kịp thời. Áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật – từ giống, phân bón, quản lý nước đến sử dụng thuốc đúng lúc – chính là chìa khóa giúp bảo vệ năng suất và đảm bảo hiệu quả canh tác bền vững.